Η ύπαρξη του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού στην Ελλάδα αναδεικνύει ένα πρόβλημα που αφορά όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης και οικονομικής επιφάνειας. Ενώ η επιστήμη των χρηματοοικονομικών συχνά συνδέεται με περίπλοκες έννοιες, η πραγματικότητα είναι πιο απτή και αφορά πολλούς τομείς της καθημερινής ζωής.
Συχνά οι πολίτες πρέπει να απαντήσουν σε ερωτήματα όπως αγορά ή ενοικίαση ακινήτου; Επένδυση ή αποταμίευση; Πώς επηρεάζει ο πληθωρισμός το διαθέσιμο εισόδημά; Να γίνει αποδεκτή η ρύθμιση δανείου που προτείνει η τράπεζα; κλπ. Έννοιες όπως τόκος, δάνειο, χρεολύσιο, είναι στο καθημερινό λεξιλόγιο του καθενός.
Τα παραπάνω είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που κάθε πολίτης αντιμετωπίζει καθημερινά. Η απάντηση σε καθένα από αυτά, μπορεί να επηρεάσει τη ζωή του ιδίου και των κοντινών για πολλά πολλά χρόνια.
Στις μέρες μας η ύπαρξη οργάνωσης σε ότι αφορά βασικές λειτουργίες όπως η υγεία η δικαιοσύνη ή τα δομικά έργα θεωρείται αυτονόητη και κάθε πολίτης έχει πρόσβαση σε έναν δικηγόρο, σε έναν γιατρό ή σε ένα μηχανικό. Στο πεδίο της οικονομίας το μοναδικό σωσίβιο για κάθε πολίτη στον ωκεανό των υποχρεώσεων είναι ένας λογιστής. Είναι όμως αρκετός; Για τους περισσότερους όχι.
Ιστορικά τα παραδείγματα των προβλημάτων που έχουν προκύψει εξαιτίας του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού είναι πάρα πολλά. Η λεγόμενη «φούσκα» του χρηματιστηρίου, είναι ένα φαινόμενο που έχει τις ρίζες του στο έδαφος του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού των πολιτών της δεκαετίας του ‘90.
Το πρόβλημα των δανειοληπτών σε ελβετικό φράγκο, προέκυψε καθώς είχαν δοθεί δάνεια σε Ελβετικό Φράγκο με δέλεαρ τα χαμηλά επιτόκια. Ωστόσο η μεταβολή της συναλλαγματικής ισοτιμίας ευρώ – φράγκου, κατέστησε αδύνατη την αποπληρωμή των υποχρεώσεων αυτών με προφανείς συνέπειες για τους δανειολήπτες.
Το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων με το PSI τον Φεβρουάριο του 2012, οδήγησε μεγάλο αριθμό καταθετών σε απώλεια κεφαλαίου που ξεπέρασε το 50%.
Στα έτη πριν την οικονομική κρίση, στρατιές δανειοληπτών υπερχρεώθηκαν αλόγιστα, με τις τράπεζες να φορτώνονται πλήθος μη εξυπηρετούμενων δανείων και τους ίδιους να υφίστανται μια δραματική μεταβολή στους όρους διαβίωσης.
Η κρίση χρέους που αντιμετώπισε η χώρα μας είναι και αυτή κατά μια έννοια απόρροια της άγνοιας των πολιτών. Η χρηματοοικονομική παιδεία πολιτών και των υπευθύνων χάραξης πολιτικής έχει κρίσιμο ρόλο στη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων. Για τους διαχειριστές των οικονομικών του κράτους η εκπαίδευση θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητη, αν και δυστυχώς δεν είναι πάντα δεδομένη. Οι εκπαιδευμένοι πολίτες από την άλλη, κρατούν στα χέρια τους ένα ισχυρό εργαλείο που τους προστατεύει τόσο από τα μέσα προπαγάνδας εκείνων που κατέχουν την εξουσία, όσο και από τις ανέξοδες λύσεις που προτείνουν οι σειρήνες του λαϊκισμού.
Οι αιτίες των φαινομένων αυτών είναι βαθύτερες με τις ρίζες τους να εντοπίζονται στα δομικά στοιχεία της σύγχρονης δυτικής οικονομίας, στο βαθμό ρυθμιστικής παρέμβασης των επισήμων αρχών - κρατών, όσο και στην ηθική συγκρότηση του πολίτη και της κοινωνίας συνολικά.
Ο Γιώργος Σεφέρης είχε πει: «Σ’ αυτόν τον τόπο όλοι είμαστε τόσο τραγικά αυτοδίδακτοι…» για να συμπληρώσει αρκετά αργότερα ο Robert Toru Kiyosaki, Αμερικανός επιχειρηματίας Οικονομολόγος και συγγραφέας: «Ένας από τους λόγους που οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, οι φτωχοί φτωχότεροι και η μεσαία τάξη παλεύει με τα χρέη, είναι επειδή το μάθημα του χρήματος διδάσκεται στο σπίτι και όχι στο σχολείο»…
Στο πλαίσιο των παραπάνω, θα μπορούσαν λοιπόν από την πολιτεία να σχεδιαστούν στοχευμένες δράσεις, με την δημιουργία γραφείων ενημέρωσης των πολιτών στα πρότυπα των Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών με στόχο την παροχή καθοδήγησης, στη λήψη των οικονομικών αποφάσεων
Παράλληλα, η ενσωμάτωση στην εκπαίδευση προγραμμάτων για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό στα εθνικά σχολικά προγράμματα, θα μπορούσε να αποτελέσει μια αρχή, ώστε οι μελλοντικοί πολίτες, να λαμβάνουν βασική οικονομική εκπαίδευση από νεαρή ηλικία.
Διεθνείς οργανισμοί όπως ο Ο.Ο.Σ.Α. έχουν αναπτύξει χρήσιμους οδηγούς για τις εθνικές στρατηγικές που καλύπτουν το θέμα αυτό και θα μπορούσαν να είναι μια σημαντική αφετηρία για την ανάπτυξη ανάλογων δράσεων.
Φυσικά, η στόχευση μέτρων όπως τα παραπάνω δεν είναι να προκύψουν πολίτες οι οποίοι είναι ικανοί να ανταποκριθούν αυτόνομα στα έτσι και αλλιώς σύνθετα θέματα της οικονομίας. Είναι όμως απαραίτητο, να προστατεύσουμε τον πολίτη από την άγνοια βασικών γνώσεων και κύρια να δρομολογήσουμε την αλλαγή της νοοτροπίας σε μια σειρά από ζητήματα, με τελικό στόχο τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.
*Ο Βασίλης Δρούλιας είναι Ορκωτός Ελεγκτής Λογιστής και Σύμβουλος Επιχειρήσεων.
