Ποτέ δεν ξέρεις πώς θα τα φέρει η ζωή. Ο Ιωάννης Παπάφης είχε γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη το 1792 και πέθανε στη Βαλέτα της Μάλτας το 1886, πλήρης ημερών, σε ηλικία ενενήντα τεσσάρων ετών. Ο πατέρας του, ο Νικόλαος Παπάφης ή Παπαφής, ήταν εύπορος έμπορος στη Σμύρνη. Ο νεαρός γιος του, αφού έφτασε 16 ετών, πήγε κι αυτός κοντά στον πατέρα του και ασχολήθηκε με το εμπόριο. Μετά από δύο χρόνια όμως ο πατέρας του πέθανε ξαφνικά κι ο νεαρός Ιωάννης Παπάφης κατέφυγε στην Αλεξάνδρεια κοντά στον αδελφό της μητέρας του Ιωάννη Αναστάση. Εκεί συνέχισε την τριβή του με το εμπόριο και λίγο αργότερα εγκαταστάθηκε στη Μάλτα όπου δημιούργησε τις δικές του εμπορικές επιχειρήσεις.
Οι δουλειές πήγαιναν πολύ καλά αφού είχε την τύχη να έχει «πελάτη» του τον αγγλικό στόλο της Μεσογείου έχοντας αναλάβει την τροφοδοσία του. Εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Ραμπάτ της Μάλτας και δημιούργησε τεράστια περιουσία. Αφού δεν είχε αποκτήσει οικογένεια και κληρονόμους διέθεσε μεγάλο μέρος της περιουσίας του στην Ελλάδα αλλά και τη Μάλτα όπου είχε λάβει και αρκετά αξιώματα.
Όλα άρχισαν τον Δεκέμβρη του 1827, όταν ο Καποδίστριας, πριν φτάσει στην Ελλάδα για να αναλάβει Κυβερνήτης είχε περάσει και από τη Μάλτα. Εκεί γνώρισε τον Παπάφη ο οποίος αμέσως του έδωσε την πρώτη δωρεά για το νέο ελληνικό κράτος. Τέσσερις χιλιάδες ισπανικά δίστηλα που Καποδίστριας χρησιμοποίησε για την ίδρυση της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας.
Ο Ιωάννης Παπάφης συνέχισε να διαθέτει κατά καιρούς πολλά χρήματα και στο οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Διατηρούσε ιδιαίτερα καλές σχέσεις και αλληλογραφία με τον μητροπολίτη Θεσσαλονίκης. Όταν αυτός το 1878 ανέλαβε οικουμενικός Πατριάρχης ως Ιάκωβος ο Γ´ (ο Μεγαλοπρεπής) ζήτησε από τον Ιωάννη Παπάφη ενίσχυση για την ίδρυση στη νήσο Πρώτη των Πριγκηπονήσων, Γηροκομείου «υπέρ των γεγηρακότων και απομάχων κληρικών» του Πατριαρχείου. Ο Ιωάννης Παπάφης ανταποκρίθηκε άμεσα, στέλνοντας γι’ αυτόν τον σκοπό χίλια φράγκα!
Αυτό όμως που χαρακτηρίζει την προσφορά του Ιωάννη Παπάφη στην πατρίδα του την Ελλάδα, αν και είχε πολιτογραφηθεί υπήκοος Μάλτας (εξ ου και το προσωνύμιο «Μελιτεύς»), είναι οι μεγάλες δωρεές του. Οκτώ χιλιάδες λίρες για το Πολυτεχνείο της Αθήνας, το ετήσιο εισόδημα δώδεκα χιλιάδων φράγκων για το νοσοκομείο και τα σχολεία της Θεσσαλονίκης, σημαντικές δωρεές στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας σηματοδοτούν την πορεία του εθνικού ευεργέτη.
Ο Ιωάννης Παπάφης ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητος στην προστασία των ορφανών. Αποκορύφωμα της προσφοράς του ήταν η ιδιόχειρη επιστολή-διαθήκη του. Με αυτήν διέθεσε την περιουσία του στη γενέτειρά του Θεσσαλονίκη για την ίδρυση αλλά και τη συντήρηση εκεί Ορφανοτροφείου με το όνομα «Ο Μελιτεύς» προς τιμήν της δεύτερης πατρίδας του, της Μάλτας. Πρόκειται για το σημερινό «Παπάφειο Κέντρο Παιδικής Μέριμνας» της Θεσσαλονίκης. Ταυτόχρονα κληροδότησε δέκα χιλιάδες λίρες για το «Ορφανοτροφείο Γεωργίου και Αικατερίνης Χατζηκώνστα» που είχε ιδρυθεί με διάταγμα του Όθωνα το 1853 στην Αθήνα και είχε χρηματοδοτηθεί από τον Γεώργιο Χατζηκώνστα.
Ως ανώνυμος δωρητής πρόσφερε ακόμα δεκαπέντε χιλιάδες χρυσά γαλλικά φράγκα και στο «Ζάννειο οικοτροφείο Αρρένων» που είχε ιδρύσει ως «Παιδαγωγείον» το 1874 η Ελένη Τζαννή στον Πειραιά.
Φυσικά δεν παρέλειψε να δωρήσει όλα τα ακίνητά του στη Μάλτα, στο λαό και την Ελληνορθόδοξη Εκκλησία της δεύτερης πατρίδας του.
