Ο Αριστοφάνης, ο κωμωδιογράφος του 5ου αιώνα π.Χ. είναι ο κύριος εκπρόσωπος της αρχαίας αθηναϊκής κωμωδίας. Ήταν Αθηναίος πολίτης αφού γεννήθηκε περίπου το 445 π.Χ. στην Αθήνα, στο δήμο των Κυδαθηναίων, δηλαδή τη σημερινή Πλάκα, από τον Φιλιππίδη, επίσης Αθηναίο πολίτη. Τα πρώτα χρόνια του συνέπεσαν με την πιο λαμπρή εποχή της πόλης, τότε που κυριαρχούσε η πολιτική και η προσωπικότητα του Περικλή. Ήταν μια εποχή ειρήνης τόσο με τη Σπάρτη όσο και με τους Πέρσες που κράτησε όμως μέχρι το 431 π.Χ., όταν ξέσπασε ο Πελοποννησιακός πόλεμος.
Πολυγραφότατος συγγραφέας θεατρικών έργων, έγραψε 46 κωμωδίες και βραβεύτηκε με το πρώτο βραβείο για δέκα από αυτές, όπως προκύπτει από τις σωζόμενες επιγραφές με τους καταλόγους των νικητών σε δραματικούς αγώνες και θεατρικούς διαγωνισμούς. Σήμερα σώζονται ακέραιες ένδεκα κωμωδίες του Αριστοφάνη. Ο Πλάτωνας στο «Συμπόσιό» του, διακρίνει τον Αριστοφάνη από τους υπόλοιπους κωμικούς ποιητές του καιρού του και τονίζει ότι η ανάγνωση του έργου του θα επιτρέψει την καλύτερη κατανόηση της Αθηναϊκής πολιτείας. Θαυμαστές του έργου του Αριστοφάνη ήταν επίσης ο Αριστοτέλης, οι Αλεξανδρινοί και οι Ρωμαίοι φιλόσοφοι.
Κύριος πρωταγωνιστής στα έργα του, με διαφορετικά κάθε φορά ονόματα, είναι ο μέσος Αθηναίος πολίτης που ζώντας περίεργες καταστάσεις στην καθημερινότητά του, δίνει αφορμή στον Αριστοφάνη για μια ανελέητη σάτιρα των υπερβολών της δημοκρατίας στηλιτεύοντας με ιδιαίτερη τόλμη τους πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες, τους πολεμοχαρείς δημαγωγούς, τους φιλοπόλεμους, τους σοφιστές και όλους όσοι επηρεάζουν την ομαλή κοινωνική και πολιτική ζωή της πόλης. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αριστοφανικής κωμωδίας είναι η προσκόλληση στις παραδόσεις.
Ενδεχομένως το πιο γνωστό έργο του είναι η «Λυσιστράτη» που γράφτηκε το 411 π.Χ. Μια γυναίκα, η Λυσιστράτη, πείθει τις συμπολίτισσές της αλλά και τις γυναίκες της Σπάρτης να απέχουν από τις ερωτικές τους δραστηριότητες για να αναγκάσουν τους άνδρες τους να διακόψουν τον πόλεμο που μέχρι τότε διαρκούσε είκοσι χρόνια. Τα καταφέρνει αλλά, σύμφωνα και με τα «πιστεύω» του ολιγαρχικού Αριστοφάνη, οι Αθηναίοι υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν το δημοκρατικό πολίτευμα και να στραφούν στην ολιγαρχία. Η επιτευχθείσα ειρήνη γιορτάστηκε πανηγυρικά κάτω από την Ακρόπολη.
Και σε άλλα έργα του ο ευφυολόγος και χιουμορίστας Αριστοφάνης καυτηρίαζε με τόλμη, τα κακώς κείμενα και τους δημαγωγούς στην πόλη της Αθήνας. Στις Νεφέλες του δεν δίστασε να βάλει στόχο του τις μεθόδους διδασκαλίας του Σωκράτη, ενώ σε πολλά έργα του διακωμωδούσε τον Ευρυπίδη! Η σάτιρα του στηριζόταν στην αρχή: «Τα άτομα που μας προξενούν θυμό είναι μια ισχυρή πηγή σοφίας, καθώς φέρνουν στο φως τα αδύνατα σημεία μας και γίνονται ο καθρέπτης μας» δηλαδή «οι σοφοί άνθρωποι μαθαίνουν πολλά από τους εχθρούς τους».
Ο Αριστοφάνης ενέπνευσε πολλούς σύγχρονους δημιουργούς και συνθέτες και ιδιαίτερα το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν που απέδωσαν με ποικίλους τρόπους τις κωμωδίες του και σαγήνευσαν το κοινό στις παραστάσεις τους σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Υπάρχουν και σήμερα οι ήρωές του, με διαφορετικά ονόματα. Ο φτωχός αγρότης Χρεμύλος από τον «Πλούτο», η Πραξαγόρα της κοινοκτημοσύνης από τις «Εκκλησιάζουσες», οι αγανακτισμένοι από τη διαφθορά Πεισθέτερος και Ευελπίδης και όλοι οι άλλοι ήρωες των αριστοφανικών κωμωδιών που ζουν δίπλα μας. Αλήθεια πόσο χρήσιμος θα ήταν σήμερα ο εξαντλητικός σατιρικός λόγος του Αριστοφάνη, σε όλη αυτή την καθημερινή υποβάθμιση της καθημερινής ζωής καθώς και την επικράτηση αμφίβολης αξίας κοσμοθεωριών;
